Waarom gaat er ‘opeens’ zoveel mis in dit gave land? En hoe ‘opeens’ is dat? Zijn het alleen de stijgende energieprijzen, de lonen en de toenemende inflatie? Of is er meer aan de hand, vraagt mediadeskundige Tonie Broekhuijsen zich af.
Sorry, maar we moeten het toch even over dit gave land hebben. Er broeit veel. Onrust. Onzekerheid. Ontevredenheid. Stijgende prijzen aan de pomp, stijgende prijzen van het gas, stijgende lonen, stijgende prijzen in de supermarkt. Inflatie. Veel verontwaardiging aan de nationale vergadertafels op televisie, met presentatoren die medelevend drie vragen stellen: hoe komt het dat u boos bent, waarom nu, en dan de uitsmijter: hoe voelt dat nou? Op sociale media volgt het ene het andere volksgericht: we bestoken elkaar met ons eigen gelijk.
Ondertussen zijn al die zorgen geen amusement, geen obligate mening, maar reële angsten voor de toekomst: kan ik die
energieprijzen nog betalen om mijn bedrijf overeind te houden? Hoeveel meer moet ik mijn personeel betalen voordat ze weglopen? Hoeveel hoger kan ik de prijzen van mijn producten laten stijgen? Hoe betaal ik mijn schulden af als de rente gaat stijgen? Wie koopt mijn bedrijf nog in deze tijden?
Ik sprak enkele weken geleden een energieadviseur die inmiddels huilende ondernemers aan zijn bureau krijgt omdat ze hun energierekeningen niet meer kunnen betalen. Het Centraal Plan Bureau voorspelde vorige week dat 1,2 miljoen huishoudens in Nederland moeite kunnen krijgen met het betalen van hun vaste lasten. Een half miljoen worstelt er al mee.
Angst als slechte raadgever
Angst krijgt dit gave land in de greep, en angst is altijd een slechte raadgever. Wie zich bedreigd voelt, komt in de overlevingsstand te staan. Elementaire emoties als vechten, vluchten of verstijven verdrijven het gezonde verstand. Zie de bizarre confrontatie voor het huis van de minister van Natuur en Stikstof afgelopen vrijdag. Boeren voelen zich niet alleen bedreigd in hun bestaan, maar ook misleid door de overheid, omdat de overheid jarenlang stikstof vergunningen heeft uitgegeven die tegen Europese regelgeving inging. De overheid sjoemelde dus met haar eigen regels.
Het gescheld en gekijf zal met deze crisis niet ophouden. Want er gaat `opeens` veel mis in dit gave land. Kabinet Rutte IV moet de puinhopen van het Balkenende-tijdperk en de eigen drie kabinetten opruimen. Naast de stikstof crisis hebben we al een tijd een crisis in de gezondheids- en jeugdzorg, een crisis bij de politie, een crisis in het leger, een crisis in het onderwijs, een crisis bij de opvang van vluchtelingen, een crisis bij de belastingdienst, om maar te zwijgen over het onvermogen van de overheid om langlopende crises met burgers zoals die van de slachtoffers van het Toeslagenschandaal en het Groningse gas op te lossen.
Mag het een onsje meer zijn?
Waarom gaat er opeens zoveel mis? Waarom zien we onze premier de boeren niet toespreken, maar een minister van Natuur en Stikstof, die bij het ministerie van Landbouw is aangeschoven? Waarom zijn er überhaupt zoveel ministers en staatssecretarissen die zich slechts richten op een beperkt onderwerp? Een minister van Armoede, Participatie en Pensioenen bijvoorbeeld. Of van klimaat, of een staatssecretaris voor Mijnbouw en eentje voor de belastingdienst? Omdat op al die ‘nieuwe beleidsterreinen’ de overheid de mist is ingegaan.
Laten we nog even constateren dat er voorbij onze landsgrenzen ook nog een wereld bestaat: het buitenland. Hoewel Oekraïne allang niet meer het hoofditem is in het 'dagelijkse nieuws' gaat de oorlog aldaar gewoon door. Naast alle drama`s voor de bevolking van Oekraïne heeft het ook gevolgen voor de olie-, gas- en graanprijzen wereldwijd.
Terecht of niet, speculatie of niet: met die prijzen zitten we nu opgescheept. Je zou willen dat de overheid harder ingrijpt bij bijvoorbeeld de energieprijzen. De btw-verlaging van 21 naar 9 procent is fijn, maar waarom mogen energiebedrijven zelf bepalen of ze dat nu invoeren of pas bij de eindafrekening volgend jaar? Die 17 cent accijnsvermindering op de benzine is ook allang weer verdampt, mag het nu een onsje meer zijn?
Falend leiderschap
Het verhaal van deze opeenstapelingen van crises is het verhaal van falend leiderschap, en het naïeve geloof in het sprookje dat `de markt` alles in onze samenleving kan oplossen wat een overheid dient te doen. Dat geloof heerst al een jaar of dertig bij wisselende regeringspartijen die min of meer hetzelfde beleid uitvoeren.
Eerlijk is eerlijk: het verkooppraatje was natuurlijk mooi. Dankzij de markt wordt in de samenleving alles beter en efficiënter geregeld, onder invloed van concurrentie wordt alles goedkoper en dus veel makkelijker voor ondernemer en burger.
Het opvallende was dat onder invloed van dit sprookje de overheid zich in de afgelopen twintig jaar ook als marktpartij is gaan gedragen; een partij die er uiteindelijk vooral voor de overheid blijkt te zijn, en niet meer voor de ondernemer of burger, die je in dit sprookje klant moet noemen: een consument van diensten. Die diensten van de overheid zijn vervolgens allemaal op afstand van de overheid gezet in zelfstandige bestuursorganen, zogenaamde zbo`s. Dat is handig, want ze voeren wel wet- en regelgeving van de overheid uit, en hebben verregaande bevoegdheden die ingrijpen in het leven van bedrijven en burgers, maar worden geleid als bedrijven, met eigen financiële en efficiency doelstellingen, waar burgers verder niets over te vertellen hebben.
Klachten in prullenbak
Voor klachten zijn er instanties in het leven geroepen zoals de Autoriteit Consument en Markt, de Autoriteit Financiële Markten, de Nederlandse Zorgautoriteit, de Onderwijsraad en natuurlijk de Nationale Ombudsman. Wat doet de overheid met al die klachten? Te weinig, zoals de Nationale Ombudsman keer op keer laat weten.
De overheid als dienstverlenend bedrijf, dank-u-wel, maar naar het loket inspraak luisteren we liever niet. Dat voedt machteloosheid en woede, dat zorgt voor een ongekend laag vertrouwen in de overheid. Mensen die niet worden gehoord, keren zich af van de politiek en de discussie met andersdenkenden.
De BV Nederland bestaat niet
Het probleem van dit gave land is dat politici en bestuurders niet begrijpen dat de overheid geen bedrijf is. De BV Nederland bestaat niet. Het land hoeft niet gemanaged te worden.
Leiderschap is meer dan boekhouden, communicatie meer dan het zenden van een boodschap. Praten met lobbyisten en belangenverenigingen is wat anders dan in gesprek gaan met burgers en individuele ondernemers. De overheid hoort niet het eigenbelang of het belang van lobbygroep te dienen, maar het algemeen belang, en dat zijn echt twee verschillende zaken.