Politici en bestuurders leven in een complexe wereld. Dat heeft een reden. Complex is een mooi woord om zaken te verdoezelen, te verduisteren en lastige journalisten af te poeieren. Mediadeskundige Tonie Broekhuijsen weet het zeker: zodra een politicus het woord complex in de mond neemt, is het niet de bedoeling dat jij begrijpt wat de materie zo complex maakt. Let maar op!
Complex. Mooi woord. Niet te lang. Twee lettergrepen. En dat laatste stukje ‘plex’ kan je lekker afbijten. Plex! Een beetje boos ook: com-plex! Als je het uitspreekt, kijk je er vanzelf moeilijk bij. Ga maar even voor de spiegel staan: zie je die dikke frons op je voorhoofd, dat bedoel ik. Deze materie is complex, horen we met name bestuurders en politici zeggen. Met grote frons. Of meer in het algemeen: mensen die niet willen dat jij weet wat zij weten. Daarom is complex een woord dat in de politiek en het bestuur veelvuldig wordt gebruikt. Hoe vaak horen we niet hoe complex onze wereld tegenwoordig is? En niet alleen de wereld. Ons tijdsgewricht is complex, onze wetten zijn complex, evenals de uitvoering van die wetten, en dan hebben we het nog niet gehad over de complexe Europese wetten. Onze gemeenten voeren al deze wetten uit in een complex netwerk van samenwerkingsverbanden. Dan hebben we nog de complexe energietransitie, evenals de wooncrisis, de stikstofcrisis en de bezuinigingskaalslag bij defensie die om een complexe hersteloperatie vraagt. Vergeet ik bijna de complexiteit van het compenseren van de slachtoffers van de toeslagenaffaire; zelfs het kortstondig verlagen van de benzineaccijnzen is in Nederland complex, en het zal me niets verbazen als in de wandelgangen van dat nieuwe parlementsgebouw aan de Bezuidenhoudseweg in Den Haag ook gefluisterd wordt over de complexiteit van de burger als kiezer: wat wil hij, zij of het nou? Burgers, het zijn net mensen, maar toch buitengewoon complexe wezens.
'Weinig zaken in deze wereld zijn complex, als in: niet uit te leggen. Alleen te begrijpen voor mensen die zowel Swahili als Chinees en verschillende dialecten uit Nederland verstaan'
Complex is een mooi woord om zaken te verdoezelen, te verduisteren en vooral om lastige journalisten af te poeieren met een nietszeggend antwoord: ‘Dit is een complexe materie. Daar kan ik niet zomaar op antwoorden’, hoor je de bewindsman- of vrouw zeggen, waarop een betoog volgt over zeggenschap, overleg en nog wat procedures. De journalist krijgt nog een knikje, en dan duikt de hoogwaardigheidsbekleder, fronsend, papieren streng onder de arm, weer in zijn of haar limousine, deur dicht. En wij, de journalisten en burgers, zijn weer geen steek wijzer. Het is bijna een wetmatigheid: zodra een bestuurder het woord complex in de mond neemt, wil hij of zij wat verbergen. Onthouden!
Want weinig zaken in deze wereld zijn complex, als in: niet uit te leggen, waar heb je het over, alleen te begrijpen voor mensen die zowel Swahili als Chinees en verschillende dialecten uit Nederland verstaan.
Goed, kunstmatige intelligentie is natuurlijk echt een complexe materie, maar het mooie is dat goedgebekte nerds die materie altijd prima kunnen uitleggen als jij daar om vraagt. Hetzelfde geldt voor biotechnologie of zwarte gaten in het heelal. Denk bijvoorbeeld aan de eeuwig met hoody getooide Alexander Klöpping, de vrolijke wetenschapsjournalist Govert Schilling, de minister van Onderwijs Robbert Dijkgraaf toen hij nog geen minister was en – voor de ouderen onder ons - de onvolprezen Chriet Titulaer.
Het wonderlijke van de politiek en de bestuurlijke wereld is dat ze van complexe zaken houden. Daarom maken ze alles graag complex en worden er wetten en regels opgesteld die niet of nauwelijks te handhaven zijn. Neem het verbod op online neprecensies dat uiterlijk aankomende mei in de Nederlandse wetgeving moet zijn opgenomen, vanwege een EU Richtlijn uit 2019. Ik schreef er al eerder over. Als ondernemer heb je er gelijk een aantal verplichtingen bij. Maar hoe groot is het probleem van neprecensies voor consumenten eigenlijk? Hoeveel mensen kopen iets online vanwege een neprecensie? Als ze het gekocht hebben en niet tevreden zijn, hebben ze wettelijk veertien dagen de tijd om het gekochte product te retourneren. Dus als het op de mat valt, is er niets aan de hand. Dus waar gaat deze wet over? Om regelgeving nog complexer te maken?
Omgekeerd worden minder complexe zaken door politici en bestuurders vrij makkelijk aan hun lot overgelaten. Misschien omdat er geen eer aan te behalen valt als complex probleem? Neem zoiets simpels als een suikerbelasting. De helft van de Nederlanders heeft last van overgewicht. Obesitas dus. Ze zijn dus dikker dan gezond voor ze is. Wat te doen als wetgever? In 43 landen is een suikerbelasting ingevoerd, waaronder tien Europese landen. Dat heeft bewezen effect: consumenten krijgen minder suiker binnen, en fabrikanten denken drie keer na voor er een extra suikerklontje in het voedsel wordt gegooid, want dat scheelt uiteindelijk in de consumentenprijs. Het nieuwe oude kabinet wil, na jaren overleg met de industrie dat niets heeft opgeleverd dan het Nationale Preventie Akkoord, zo’n belasting nu wel invoeren, maar wanneer is nog een raadsel.
Waarschijnlijk is dat net zo complex zijn als het verlagen van de brandstofaccijnzen.